Αεροπορική Μεταφορά

Την 7η Δεκεμβρίου 1944 υπογράφηκε στο Σικάγο η Σύμβαση περί Διεθνούς Πολιτικής Αεροπορίας (Συνθήκη του Σικάγο - The Chicago Convention) όπου για πρώτη φορά καταγράφηκαν οι γενικές αρχές και οι βασικοί κανόνες για τη λειτουργία της διεθνούς πολιτικής αεροπορίας. Η Συνθήκη του Σικάγο όρισε τα όρια των περιοχών ευθύνης για τον έλεγχο του εναερίου χώρου στις χώρες μέλη του (Flight Information Region-FIR), καθόρισε το νομικό καθεστώς αναφορικά με τις πτήσεις αεροσκαφών και θέσπισε την ίδρυση ενός Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (International Civil Aviation Organization - ICAO). Η Συνθήκη υπογράφτηκε από 52 κράτη (ιδρυτικά μέλη) συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. [1]

Ιστορικά, οι αερομεταφορές αναπτύχθηκαν υπό την αιγίδα και τον έλεγχο των εθνικών αρχών οδηγώντας σε μονοπώλια υπό τη διαχείριση / ιδιοκτησία του δημοσίου. Ωστόσο από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, η πολιτική αεροπορία υποχρεώθηκε να μετατραπεί από κατευθυνόμενη οικονομία σε οικονομία της αγοράς. Η αρχή έγινε από τις ΗΠΑ όπου ο νόμος για την «Απελευθέρωση των Αεροπορικών Μεταφορών» του 1978 οδήγησε στην πλήρη απελευθέρωση της αγοράς των ΗΠΑ. Το ίδιο γεγονός συνέβη στην Ευρώπη σε μια διαδικασία η οποία κράτησε μια δεκαετία, μετά την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη του 1986 και την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς. Συγκεκριμένα, η πρώτη (1987) και η δεύτερη (1990) δέσμη είχαν ως αποτέλεσμα τη χαλάρωση των κανόνων που διέπουν τους ναύλους και το δυναμικό. Το 1992 η τρίτη δέσμη (κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1008/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου) θέσπισε την «Ευρωπαϊκή Ενιαία Αγορά Αερομεταφορών».[2]

[1] The History of ICAO and the Chicago Convention, ICAO

[2] Αεροπορικές μεταφορές: κανόνες της αγοράς, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO) είναι τμήμα του ΟΗΕ με έδρα το Μόντρεαλ του Καναδά και συνεδρίασε επίσημα για πρώτη φορά την 4^η Απριλίου 1947 μετά την κύρωση της Συνθήκης του Σικάγο από τον απαιτούμενο αριθμό κρατών. Ο ICAO ρυθμίζει τις διεθνείς αερομεταφορές θεσπίζοντας διεθνή πρότυπα και συνιστώμενες πρακτικές (International Standards and Recommended Practices – SARPs).
H Διεθνής Ένωση Αερομεταφορών | International Air Transport Association – ΙΑΤΑ είναι ο εμπορικός σύνδεσμος των αεροπορικών εταιρειών. Με περίπου 290 μέλη που αντιστοιχούν στο 83% της αγοράς, εκπροσωπεί το χώρο των αερομεταφορών, βοηθά στη χάραξη πολιτικής σε σημαντικά θέματα των αερομεταφορών. Ο ρόλος της στη λειτουργία των αερομεταφορών είναι ιδιαίτερα σημαντικός: η ΙΑΤΑ, εξειδικεύοντας τα διεθνή πρότυπα του ICAO, αναπτύσσει πρότυπα λειτουργίας (standards), κατευθυντήριες οδηγίες (guidelines), εγχειρίδια (manuals) καθώς και υποχρεωτικές και συνιστώμενες πρακτικές (resolutions & recommended practices). Επίσης παρέχει την απαραίτητη εκπαίδευση καθώς και τη σχετική πιστοποίηση σχετικά με τη διαχείριση και μεταφορά επικινδύνων υλικών, φαρμακευτικών προϊόντων, ζώντων ζώων, ευπαθών προϊόντων αλλά και τη λειτουργία των πρακτορείων διεθνών διαμεταφορών με εξειδίκευση στις αεροπορικές μεταφορές (IATA Cargo Agent).
Η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας – ΥΠΑ διαμορφώνει την ελληνική νομοθεσία επί των αερομεταφορών. Αποστολή της είναι η οργάνωση, ανάπτυξη και έλεγχος του συστήματος αερομεταφορών της χώρας καθώς και η μελέτη και διατύπωση εισηγήσεων για τη διαμόρφωση της πολιτικής στις αερομεταφορές.

Οι διεθνείς κανόνες που διέπουν την ευθύνη (liability) των αερομεταφορέων σε περίπτωση τραυματισμού ή θανάτου επιβατών τους ή σε περίπτωση απώλειας ή φθοράς αποσκευών και εμπορευμάτων συμφωνήθηκαν για πρώτη φορά στη Σύμβαση της Βαρσοβίας το 1929. Έκτοτε έχουν υπογραφεί διάφορες συνθήκες και πρωτόκολλα με τελευταία τη Σύμβαση του Μόντρεαλ το 1999 («Σύμβαση για την ενοποίηση ορισμένων κανόνων στις διεθνείς αεροπορικές μεταφορές»), η οποία θεσπίζει ένα νέο σφαιρικό νομικό πλαίσιο για την ευθύνη του αερομεταφορέα σε περίπτωση ζημίας σε διεθνές αεροπορικό ταξίδι. Πιο συγκεκριμένα, η σύμβαση θεσπίζει απεριόριστη αποζημίωση για το θάνατο και τον τραυματισμό επιβατών και υψηλότερα όρια αποζημίωσης για τις αποσκευές και τα εμπορεύματα. Η σύμβαση είναι σε ισχύ από τις 04/11/2003 και περιοδικά επανεξετάζονται τα όρια της αποζημίωσης.[1]

Η Σύμβαση του Μόντρεαλ ισχύει στην περίπτωση μεταφοράς μεταξύ κρατών που έχουν το έχουν επικυρώσει, ειδάλλως ισχύει η Σύμβαση της Βαρσοβίας.

Για τις εθνικές αεροπορικές εμπορευματικές μεταφορές ισχύει ο νόμος υπ. Αριθ. 1815/1988, ΦΕΚ 250/Α/11.11.1988, Κύρωση του Κώδικα Αεροπορικού Δικαίου, και συγκεκριμένα τα Άρθρα 14 και 15).http://yme.gov.gr/nomos/kodikas/metafores/metafores.htm

[1] Πρόταση απόφασης του Συμβουλίου για την έγκριση από τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες της σύμβασης για την ενοποίηση ορισμένων κανόνων στις διεθνείς αεροπορικές μεταφορές (σύμβαση του Μόντρεαλ)

4.1 Αεροπορική Φορτωτική (MAWB – HAWB)

Η αεροπορική φορτωτική (Air Waybill – AWB) είναι ο έγγραφος τίτλος μεταφοράς που συνοδεύει το εμπόρευμα από το αεροδρόμιο αναχώρησης ως και την παραλαβή του στο αεροδρόμιο προορισμού. Εκδίδεται από την αεροπορική εταιρεία ή την πιστοποιημένη από την ΙΑΤΑ εταιρεία διεθνών διαμεταφορών (IATA Cargo Agent).

Η αεροπορική φορτωτική αποδεικνύει τη σύναψη της σύμβασης μεταφοράς, την παραλαβή του φορτίου και τους όρους μεταφοράς που αναφέρονται σ' αυτή. Τα εμπορεύματα βρίσκονται υπό την ευθύνη του αερομεταφορέα κατά τη διάρκεια της μεταφοράς (από το αεροδρόμιο αναχώρησης έως το αεροδρόμιο προορισμού). Δικαίωμα διάθεσης του φορτίου έχει ο φορτωτής έως τη στιγμή της παράδοσης στον παραλήπτη. Σε αντίθεση με τη φορτωτική θαλάσσιας μεταφοράς, η αεροπορική φορτωτική δεν αποτελεί τίτλο κυριότητος για τον κάτοχο της επί των μεταφερομένων εμπορευμάτων.

Περισσότερες πληροφορίες αναφέρονται στη Σύμβαση του Μόντρεαλ, στο Κεφάλαιο ΙΙ, «Έγγραφα και υποχρεώσεις των μερών για τη μεταφορά επιβατών, αποσκευών και φορτίου», Άρθρα 4-16.

Σε περίπτωση ομαδικής μεταφοράς (consolidation = ομαδοποίηση κάτω από μία φορτωτική εμπορεύματα πολλών αποστολέων / παραληπτών) ο διαμεταφορέας εκδίδει:

Την κύρια αεροπορική φορτωτική (Master Airwaybill - MAWB) στην οποία αναγράφεται ως παραλήπτης ο ανταποκριτής του διαμεταφορέα στη χώρα προορισμού.
Την ειδική αεροπορική φορτωτική (House Airwaybill - HAWB). Αποστολέας & παραλήπτης αναγράφονται οι εμπορικά συναλλασσόμενοι.

Οι όροι της σύμβασης μεταφοράς (ΙΑΤΑ Resolution 600b - Conditions of Contract) αναφέρονται στο πίσω μέρος των σελίδων της φορτωτικής.

Ο αριθμός της φορτωτικής αποτελείται από 11 ψηφία. Τα τρία πρώτα συμβολίζουν την αεροποριή εταιρεία.

Τα σημαντικότερα αντίγραφα είναι:

Πρωτότυπο 1 (πράσινο) – για την αεροπορική εταιρεία
Πρωτότυπο 2 (ροζ) – για τον παραλήπτη
Πρωτότυπο 3 (μπλε) για τον αποστολέα
Αντίγραφο 4 (κίτρινο) – απόδειξη παράδοσης

Η φορτωτική συμπληρώνεται στα Αγγλικά. Τα σημαντικότερα στοιχεία που συμπεριλαμβάνει είναι:

Τόπος και ημερομηνία έκδοσης
Ονοματεπώνυμο/επωνυμία και στοιχεία επικοινωνίας του αποστολέα και του παραλήπτη
Κωδικός ΙΑΤΑ του πρακτορείου διεθνών διαμεταφορών που εκδίδει την φορτωτική
Περιγραφή εμπορευμάτων: ποσότητα, βάρος, διαστάσεις, όγκος, συσκευασία, περιεχόμενο
Αεροδρόμιο αναχώρησης, προορισμού και ενδιάμεσης στάσης
Ναύλος
Δηλωμένη αξία (για την μεταφορά και για το τελωνείο)
Άλλες πληροφορίες σχετικά με το εμπόρευμα

4.2 Ηλεκτρονική Αεροπορική Φορτωτική (eAWB)

Το 2010 η ΙΑΤΑ παρουσίασε για πρώτη φορά την ηλεκτρονική αεροπορική φορτωτική και από την 01/01/2019 αποτελεί τη βασική μορφή του συμβολαίου αεροπορικής μεταφοράς (μεταξύ των αεροδρομίων / χωρών όπου υπάρχει αυτή η δυνατότητα). [1]

4.3 Flight Manifest (Μανιφέστο πτήσης)

Cargo / Flight Manifest είναι ένα έγγραφο της αεροπορικής εταιρείας σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή, το οποίο συμπεριλαμβάνει όλα τα εμπορεύματα μίας πτήσης αναγράφοντας τους αριθμούς των φορτωτικών (κυρίων και ειδικών). Επίσης, αναγράφει τον αριθμό κιβωτίων, το βάρος και το είδος των εμπορευμάτων ανά φορτωτική καθώς και τις μονάδες φόρτωσης.

Η μορφή του βασίζεται στο υπόδειγμα που έχει θεσπίσει ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (International Standards and Recommended Practices, Annex 9 to the Convention on International Civil Aviation – Facilitation, Appendix 3 – Cargo Manifest).

Χρησιμοποιείται για το τελωνείο ή οποιαδήποτε άλλη αρχή.

Στην περίπτωση που ο διαμεταφορέας ομαδοποιήσει φορτία (consolidation) εκδίδει και ξεχωριστό δικό του μανιφέστο αναφέροντας τις ειδικές φορτωτικές.

Η ΙΑΤΑ έχει αναλάβει διάφορες πρωτοβουλίες για την ψηφιοποίηση της αεροπορικής εμπορευματικής αλυσίδας.

Ειδικά το πρόγραμμα e-freight στοχεύει στην πλήρη ηλεκτρονική διαδικασία μεταφοράς και την απόσυρση της έντυπης μορφής των τελωνειακών εγγράφων, φορτωτικών εγγράφων και άλλων εμπορικών εγγράφων και πιστοποιητικών.Για την ολοκλήρωση αυτού του σκοπού είναι ιδιαίτερα ημαντική η υπογραφή της Σύμβασης του Μόντρεαλ από όλα τα κράτη δεδομένου ότι κατοχυρώνει την ευθύνη του αερομεταφορέα και μέσω της ηλεκτρονικής μορφής των εμπλεκόμενων εγγράφων[1].

[1] A universal liability regime for international carriage by air – Montreal Convention 1999, IATA

6.1 Τύποι αεροσκαφών

Τα αεροσκάφη χωρίζονται σε διάφορες κατηγορίες αναλόγως:

Της μεταφοράς επιβατών και εμπορευμάτων

Επιβατικά αεροσκάφη (passenger aircraft) τα οποία μεταφέρουν επιβάτες στο πάνω μέρος της ατράκτου και στο κάτω μέρος (αμπάρι) μεταφέρουν τις αποσκευές των επιβατών αλλά και εμπορεύματα (φορτίο και ταχυδρομείο).

Της μεταφοράς εμπορευμάτων

Εμπορευματικά αεροσκάφη (freighters / cargo aircraft) τα οποία μεταφέρουν μόνο εμπορεύματα τόσο στην άτρακτο όσο και στα αμπάρια (βλ. Εικόνα 3: κάτοψη cargo αεροσκάφους Boeing 777F).

Του πλάτους της ατράκτου:

Στενής ατράκτου (narrow-body / single-aisle aircraft) με ένα διάδρομο μεταξύ των καθισμάτων των επιβατών (βλ. Εικόνα 4: narrow-body aircraft | Α320neo).
Ευρείας ατράκτου (wide-body / twin-aisle aircraft) με δύο ή περισσότερους διαδρόμους μεταξύ των καθισμάτων των επιβατών (βλ. Εικόνα 5: wide-body aircraft | A330-800).

Του τρόπου φόρτωσης του φορτίου:

Palletized (ή containerized) aircraft: είναι το αεροσκάφος το οποίο έχει τη δυνατότητα μεταφοράς μονάδων φόρτωσης (Unit Load Devices – ULD), δηλ. container (π.χ. AKH, AKE) ή/και αεροπαλέτα (π.χ. PMC). Παραδείγματα σχετικών αεροσκαφών είναι:
- Κατασκευαστής Airbus: AB320, AB321, AB330, AB340, AB350, AB380
- Κατασκευαστής Boeing: Β767, Β777, Β787, Β747

Bulk-cargo aircraft: είναι το αεροσκάφος στο οποίο τα εμπορεύματα φορτώνονται χύδην. Σχετικό παράδειγμα είναι το Boeing-737.

6.2 Μονάδες φόρτωσης

Οι μονάδες φόρτωσης (Unit Load Devices – ULD) για το αερομεταφερόμενο φορτίο και ταχυδρομείο συμπεριλαμβάνουν τις αεροπαλέτες με δίχτυ (βλ. Εικόνα 6: αεροπαλέτα με δίχτυ) και τα αεροπορικά container (βλ. Εικόνα 7: αμπάρι cargo αεροσκάφους A321P2F και Εικόνα 8: αμπάρι cargo αεροσκάφους A330P2F).

Το περίγραμμα των μονάδων αυτών ακολουθεί το σχεδιασμό του αεροσκάφους ώστε να μεγιστοποιείται η χρήση του ωφέλιμου χώρου.

Οι μονάδες φόρτωσης ασφαλίζονται στο δάπεδο του αεροσκάφους.

Αναλόγως του είδους του φορτίου υπάρχουν και εξειδικευμένα container, π.χ.

Temperature-Controlled Container – TCC, για τη διατήρηση της θερμοκρασίας
Fire Resistant Container (FRC), Fire Containment Cover (FCC), για πυρασφάλεια
horse s/ cattle stall, στάβλοι μεταφοράς αλόγων, βοοειδών

Garment on Hanger (GOH), για κρεμαστά ρούχα, κλπ.

Πληροφορίες και χαρακτηριστικά άλλων μονάδων φόρτωσης υπάρχουν στους παρακάτω συνδέσμους:

Container: https://www.anacargo.jp/en/int/specification/cm_container.html
Παλέτες: https://www.anacargo.jp/en/int/specification/pallet.html
Ειδικά container: https://www.anacargo.jp/en/int/specification/sp_container.html

Πηγές

Τα εμπορεύματα συμπεριλαμβάνουν:

Το φορτίο (freight), το οποίο διακινείται με φορτωτική.
Το express φορτίο, το οποίο διακινείται κυρίως μέσω των διεθνών εταιρειών ταχυμεταφοράς European Express Association, Global Express Association με φορτωτική express. Το φορτίο express όταν δεν αναφέρεται ξεχωριστά νοείται ότι συμπεριλαμβάνεται στο φορτίο (freight).
Το ταχυδρομείο (mail), το οποίο διακινείται βάσει κανονισμών της Παγκόσμιας Ταχυδρομικής Ένωσης (Universal Postal Union – UPU) και αντίστοιχα έγγραφα μεταφοράς.

Το φορτίο χωρίζεται σε:

Γενικό φορτίο (General Cargo), το οποίο συμπεριλαμβάνει εμπορεύματα που δεν απαιτούν ειδική διαχείριση ή μέτρα ασφαλείας, όπου λ.χ. λιανεμπόριο και καταναλωτικά είδη (με εξαίρεση τα ηλεκτρονικά είδη όπως τηλέφωνα, tablet και laptop), ρουχισμός, εξοπλισμός, κ.α.

Ειδικό φορτίο (Special Cargo) που χρήζει ειδικής διαχείρισης λόγω της φύσης του εμπορεύματος, του βάρους, των διαστάσεων και/ή της αξίας και απαιτούνται συγκεκριμένες διαδικασίες και έντυπα. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν τα επικίνδυνα υλικά, τα ζώντα ζώα, το ευπαθές φορτίο, φορτίο που επηρεάζεται από τη θερμοκρασία, κ.α.